eleni

Δευτέρα 4 Ιουνίου 2018

Η ''ΩΡΑΙΑ'' ΕΛΕΝΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Η ''ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ'' ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ

Η Ελένη εντούτοις δεν υπάρχει πια

μες στην εγκόσμια λύπη.

Υπάρχουν μόνο τα ποιήματα

μια συλλογή από σπαραγμούς

ένα θλιμμένο ουράνιο ρόδο.

ΤΑΚΗΣ ΣΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ Ι (1951)

Ελένη αποτελεί ίσως το πιο πολυδιάστατο πρόσωπο της Αρχαιοελληνικής Μυθολογίας. Περίφημη για την ομορφιά της, στην ελληνική μυθολογία ήταν κόρη του Τυνδάρεω και σύζυγος του Μενέλαου, του βασιλέα της Σπάρτης. Η αρπαγή της από τον Πάρη και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με το μύθο, του Τρωικού Πολέμου. Ο Όμηρος την ονομάζει κόρη του Δία. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα παρουσιάζει την Ελένη ως πλάσμα ανθρώπινο με θεϊκή καταγωγή, αποφεύγει την κατάκριση και την καταδίκη, αλλά την παρουσιάζει συχνά να αυτοκαταδικάζεται μεταχειριζόμενη το επίθετο «κυνώπις» για τον εαυτό της. Αν και αγαπάει τον Πάρη, τον εγκαταλείπει, γιατί δεν είναι γενναίος. Ο Όμηρος τη χαρακτηρίζει «καλλίκομον» (ομορφομαλλούσα), «καλλιπάρηον» (ομορφοπρόσωπη), «λευκώλενον» (ασπροχέρα), «τανύπεπλον» (ομορφοντυμένη), αλλά και «ριγεδανήν» (φρικτή), γιατί προκάλεσε τον αφανισμό πολλών ηρώων. Μερικές φορές μετανιώνει και νοσταλγεί την πατρίδα της, τη Σπάρτη, τον άντρα της και την κόρη της Ερμιόνη.

Helen of Troy Antonio Canova, 1812 Victoria and Albert Museum, London. Η Ελένη του μύθου.

Η Ελένη των επικών ή των τραγικών μύθων, γίνεται διαχρονικά ένα ισχυρό σημείο αναφοράς και έμπνευσης για πολλούςκαλλιτέχνες, Έλληνες και ξένους, όχι μόνο ζωγράφους, αλλά και αγγειοπλάστες, γλύπτες, στιχουργούς, συνθέτες, σκηνοθέτες ..., που επιδίωξαν να την αναπαραστήσουν με τον δικό τους τρόπο.. Συνώνυμο της ιδανικής γυναικείας ομορφιάς αποτυπώθηκε στον καμβά, στον πηλό, στο μάρμαρο, στο χαρτί, στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη μέσω πολλών και σημαντικών έργων. Μέσα από τα έργα όλων αυτών των δημιουργών θα προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε καλύτερα την ίδια την Ελένη.

Αφροδίτη, Ελένη και Μενέλαος. Ερυθρόμορφος αττικός κρατήρας. περίπου 450-440 π.Χ. βρέθηκε στην Gnathia (σημερινή Egnazia), Ιταλία. Musée du Louvre, Paris.

Ελένη (λεπτομέρεια) Ερυθρόμορφη οινοχόη. 430-425 π.Χ., Musei Vaticani, Rome.

Ελένη και Πάρις. Ερυθρόμορφος κρατήρας από την Απουλία (λεπτομέρεια). 380 – 370 π.Χ. Musée du Louvre, Paris.

The American Weekly, Maureen O'Hara as Helen of Troy (October by Henry Clive, Pin-Up Girls of History.

Η Ωραία Ελένη
Καλλιτέχνης : Φαραντούρη Μαρία

Στιχουργός : Καρτελιάς Κώστας

Συνθέτης : Θεοδωράκης Μίκης

Δε μας χωράει η γειτονιά

πρέπει να ανοίξουμε πανιά

τι ήταν αυτό το ξαφνικό

Ποιος να το περιμένει ...

ήτανε παντρεμένη

η ωραία Ελένη.

Θα το πληρώσουνε ακριβά

τελειώσανε τα χωρατά.

Συγγνώμη θα παρακαλάν

Θα δούμε τι σημαίνει ...

Η αναθεματισμένη

η ωραία Ελένη.

Τι κι αν ακούστηκε παντού

πως πήγε με δικό της νου.

Θα λέμε εμείς σαν συγγενείς,

σαν εραστές θιγμένοι.

Δεν ήθελε η καημένη

η ωραία Ελένη.

“Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ” ΑΠΟ ΤΟΝ PHILIPPE BERTRAND, περίπου 1530.

Cesare Dandini, "Η αρπαγή της Ελένης" 1596-1657.

Jacopo Guarana (1720-1808) Paris And Helen Of Troy.

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΜΕΝΕΛΑΟ Angelica Kauffmann afterWilliam Wynne Ryland 1781

Ο Πάρης και η ωραία Ελένη , Jacques-Louis David, 1788.

Angelica Kauffmann, Ελένης αρπαγή, 1790.

“Η ΕΛΕΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΤΗΛΕΜΑΧΟ” ΑΠΟ ΤΟΝ JEAN-JACQUES LAGRENÉE 1795.

“Helen and Priam at the Scaen Gate” Richard Cook (1808).

Ηelena und Menelaos” Johann Heinrich Wilhelm Tischbein (1816).

Η Ωραία Ελένη
Ποίηση : Γιώργος Σεφέρης

Μουσική : Ηλίας Ανδριόπουλος

Ερμηνεία : Μανώλης Μητσιάς-Γιάννης Φέρτης

Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας
ονόματα πρωτάκουστα.
Καινούργιους τόπους,
καινούργιες τρέλες των ανθρώπων
ή των θεών.

Η μοίρα μου που κυματίζει
ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα
και μιαν άλλη Σαλαμίνα,
μ’ έφερε εδώ σ’ αυτό το γυρογιάλι.

(Απαγγέλλει ο Γιάννης Φέρτης)
Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.
Τόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας,
στα σαγόνια της γης. Τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα, για μια νεφέλη,
μιας πεταλούδας τίναγμα, το πούπουλο ενός κύκνου,
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.

“Helen of Troy”Evelyn de Morgan (1898).

“Helen of Troy”Dante Gabriel Rossetti (1863).

Frederic Leighton, Η Ελένη στα τείχη της Τροίας, 1865.

“Helen” Sir Edward John Poynter (1881).

“Helen of Troy” Gaston Brussiere (1895).

Helena, 1916 Franz Von Stuck.

“Helena” Franz Von Stuck (1924).

“Helen of Troy” Salvador Dali (1972).

Για μια Ελένη

Στίχοι : Θεόφιλος Βερύκιος

Μουσική - Ερμηνεία: Χρήστος Λεοντής

Χρόνια και χρόνια για μια Ελένη,

την Τροία να πολιορκώ.

Κι απόψε πάλι η ζωή μου ξένη,

φεγγάρι μοιάζει σκοτεινό.

Μέσα στη νίκη της χαμένη,

για ένα πουκάμισο αδειανό,

ζωή χαμένη για μια Ελένη.

Ελένη σου μιλώ

Φιλώ το σώμα σου

κι ας μην υπάρχεις πουθενά,

Ελένη σε ζητώ με το τραγούδι μου,

κι ο αντίλαλος μου απαντά.

Νύχτες και νύχτες, σηκώνω αυλαία,

μα δε φωτίζεται η σκηνή.

Για το φιλί σου Ελένη ωραία

στης Τροίας βγήκα την ακτή

μα εκεί στην άδεια προκυμαία

δεν με περίμενε ψύχη..

για μια Ελένη, Ελένη ωραία!

“Ελένη” Αλέκος Φασιανός (1985).

Η Ωραία Ελένη

Μουσική : Κώστας Καλδάρας

Στίχοι : Κώστας Καλδάρας,Βασίλης Αναστασίου

Ερμηνεία : Μαρία Φωτίου

Η ωραία Ελένη μέσα μου ξαγρυπνά

με γεμίζει με πέπλα και με φορτηγά

να `χα τώρα δυο άντρες να τους βάλω φωτιά

να γυρίζουν τα βράδια με καμένη καρδιά

Η ωραία Ελένη στα στενά της Ερμού

μηχανές καβαλάει πάει του σκοτωμού

να `ναι τάχα σημάδι μιας φυγής που θα γίνει

να `ναι τάχα η αλήθεια που ένας μύθος τη σβήνει

Και πάλι, απέναντι στο φως

θα σε κοιτάζω

μέλι και όπιο

μες στο μυαλό μου στάζω

Η ωραία Ελένη στον καθρέφτη μπροστά

με κοιτάζει στα μάτια και το σκάει κρυφά

κι εγώ μπήγω τα νύχια στο γυμνό της το βλέμμα

"αχ να σ’ είχα αγάπη να ζηλεύω εσένα"

Helen of Troy (1956)

Ο πρίγκιπας Πάρης της Τροίας βρίσκεται σε διπλωματική αποστολή για τον βασιλιά της Σπάρτης, αλλά πριν φτάσει ναυαγεί. Βγαίνοντας στην ξηρά, γνωρίζει κι ερωτεύεται την ωραία Ελένη, χωρίς να γνωρίζει ποια είναι. Η υποδοχή των Ελλήνων δεν είναι καλή και πρέπει να διαφύγει για την πατρίδα του. Αλλά η αγάπη τον κάνει να κλέψει την Ελένη και να την πάρει μαζί του. Αυτό δίνει την ευκαιρία στους Έλληνες να ξεκινήσουν ένα πόλεμο όπου χρόνια επιθυμούσαν.

Παραγωγή: 1956

Είδος Ταινίας: Δράμα, Περιπέτεια, Ιστορική

Σκηνοθέτης: Robert Wise

Ηθοποιοί: Stanley Baker, Rossana Podestà, Brigitte Bardot

Helen of Troy / η Ελένη της Τροίας (2003)

Μια από τις πιο επικές ιστορίες όλων των εποχών, εμπνευσμένη από την Ιλιάδα του Ομήρου, γυρισμένη σε εξωτικές τοποθεσίες, με διεθνές καστ και πολλά ειδικά εφφέ, η Ωραία Ελένη της Τροίας απεικονίζει τη θρυλική μάχη που έγινε για την αγάπη της ομορφότερης γυναίκας του κόσμου.

Παραγωγή: USA 2003

Είδος Ταινίας: Action , Adventure , Drama

Σκηνοθέτης: John Kent Harrison

Ηθοποιοί: Sienna Guillory, Matthew Marsden, Rufus Sewell

Troy / Τροία (2004)

Στην αρχαία Σπάρτη ο βασιλιάς Μενέλαος έχει μόλις κλείσει μια συμφωνία ειρήνης με την Τροία. Αντιπρόσωποι στο παλάτι έχουν καταφτάσει οι πρίγκιπες Έκτορας και Πάρης. Μετά το κλείσιμο της συμφωνίας και το γλέντι που ακολουθεί οι Τρώες αναχωρούν έχοντας μαζί τους και έναν επιπλέον επισκέπτη. Την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου και βασίλισσα της Σπάρτης, Ελένη, που έχει ερωτευτεί το νεαρό Πάρη. Για να εκδικηθούν την αρπαγή της, οι Έλληνες θα ενώσουν τις δυνάμεις τους και θα μαζέψουν το μεγαλύτερο εκστρατευτικό σώμα της μέχρι τότε ιστορίας. 1.000 πλοία και 50.000 άνδρες θα διασχίσουν το Αιγαίο φτάνοντας στα Μικρασιατικά παράλια επιζητώντας την ισοπέδωση της Τροίας. Ανάμεσά τους ο γενναίος Αχιλλέας που διακρίνεται για τις πολεμικές του αρετές και ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Όλοι είναι υπό την καθοδήγηση του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα, ο οποίος όμως είναι σε μια συνεχή αντιπαράθεση με τον Αχιλλέα παρότι τον έχει ανάγκη για να κερδίσει τον πόλεμο.

Εκτός από την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, ο Αγαμέμνονας θέλει να επεκτείνει τα όρια της εξουσίας του πέρα από το Αιγαίο. Η αρπαγή της Ελένης θα είναι μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για να θέσει σε εφαρμογή τα σχέδιά του. Όμως η εισβολή στην Τροία αποδεικνύεται δυσκολότερη απ' ότι υπολόγιζαν οι Αχαιοί. Οχυρωμένη πίσω από ψηλά και αδιαπέραστα τείχη και υπό την ηγεσία του Βασιλιά Πριάμου και την προστασία του Έκτορα, η Τροία είναι μία πόλη που κανείς στρατός δεν κατάφερε ποτέ ως τώρα να εκπορθήσει. Ο Αχιλλέας είναι η δύναμη εκείνη που θα μπορούσε να ανατρέψει την κατάσταση. Όμως η διαμάχη του με τον Αγαμέμνονα τον κρατάει στη σκηνή του αποφασισμένο να φύγει με την πρώτη ευκαιρία για την Ελλάδα. Μέχρι που ένα τραγικό γεγονός θα αλλάξει τα δεδομένα και θα τον φέρει στην πρώτη γραμμή του Τρωικού πολέμου.

Παραγωγή: 2004

Είδος Ταινίας: Ιστορικές, Δράση, Περιπέτεια

Σκηνοθέτης: Wolfgang Petersen

Ηθοποιοί: Brad Pitt, Eric Bana, Orlando Bloom, Diane Kruger, Peter O'Toole

Για την Ελένη

Στίχοι : Μιχάλης Μπουρμπούλης

Μουσική : Μάνος Χατζιδάκις

Ερμηνεία : Μάριος Φραγκούλης

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

ποιος πήρε την Ελένη

μα εκείνη μόνη στο σχολειό

τον Πάρη περιμένει.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

ποιόν αγαπά η Ελένη

είναι στη Σπάρτη,στα νησιά

στην Τροία παντρεμένη.

Με ρωτούν για την Ελένη - αχ Ελένη

που΄ναι εικόνα δακρυσμένη - αχ Ελένη

μα εγώ δεν απαντώ

την καρδιά μου τη σφραγίζω

και την πίκρα μου κεντώ.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

πού θα βρεθεί η Ελένη

σαν ζωγραφιά στην εκκλησιά

ή σαν κερί αναμμένη.

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

πού θάψαν την Ελένη

μπορεί στο Άργος στους αγρούς

μπορεί στην οικουμένη.

Με ρωτούν για την Ελένη - αχ Ελένη

που΄ναι εικόνα δακρυσμένη - αχ Ελένη

μα εγώ δεν απαντώ

την καρδιά μου τη σφραγίζω

και την πίκρα μου κεντώ.

Σάββατο 2 Ιουνίου 2018

Η ''ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ'' ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Η ''ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ'' ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Στον κόσμο ολόκληρο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, το πρόσωπο της Ελένης παραμένει θρυλικό.Αινιγματική μορφή και σύμβολο της ανυπέρβλητης ομορφιάς και του παθιασμένου έρωτα.Η αρπαγή της από τον Πάρη θα προκαλέσει το δεκαετή Τρωικό πόλεμο, έναν από τους πιο αιματηρούς στην αρχαία ιστορία.Η προσωπικότητα της, η γέννηση της και η ιστορία της είναι γεμάτη από διαφορετικές εκδοχές και αμφιλεγόμενες απόψεις.

Αυτό που είναι απολύτως αποδεκτό είναι ότι η μορφή της αποτέλεσε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες εδώ και 3000 χρόνια! Ο μύθος της Ελένης αποτελεί αντικείμενο άσκησης της ποιητικής και πεζογραφικής τέχνης εδώ και εκατοντάδες αιώνες με τη μορφή ανατυπώσεων, διασκευών και μεταμορφώσεων :

Ιλιάδα του Ομήρου

«Κρίμα δεν έχουν οι Αχαιοί, δεν έχουν κρίμα οι Τρώες

χάριν ομοίας γυναικός τόσον καιρόν να πάσχουν·

τωόντι ομοιάζει ωσάν θεάς η τρομερή θωριά της

αλλά και ως είναι ασύγκριτη καλύτερα να φύγει

παρά να μείνει συμφορά σ' εμάς και στα παιδιά μας».

Ραψωδία Γ - Η τειχοσκοπία (Στιχ. 156-160)

Η Ελένη στα τείχη της Τροίας

Ἑλένης ἐγκώμιον από το σοφιστή Γοργία (485 – 380 π.Χ.)

«…τίς οὖν αἰτία κωλύει καὶ τὴν Ἑλένην νομίσαι ἐλθεῖν ὁμοίως ἂκουσαν οὖσαν ὥσπερ εἰ βιατήρων βίᾳ ἡρπάσθη· …»

«Ποια αιτία λοιπόν μας εμποδίζει να θεωρήσουμε ότι η Ελένη ήρθε στην Τροία χωρίς τη θέλησή της, το ίδιο όπως αν αρπάχτηκε από απαγωγέων τη βία; Αφού η επίδραση της πειθούς, αν και δεν έχει του εξαναγκασμού τη μορφή, έχει την ίδια μ᾽ αυτόν δύναμη. Γιατί ο λόγος που έπεισε την ψυχή εξανάγκασε και αυτήν την οποία έπεισε να πιστέψει αυτά που λέχθηκαν και να συγκατατεθεί σ᾽ αυτά που έγιναν. Αυτός λοιπόν που την έπεισε, εφόσον την εξανάγκασε, διέπραξε αδίκημα, ενώ αυτή που πείσθηκε, εφόσον εξαναγκάστηκε από τον λόγο, άδικα κατηγορείται.»

(μετάφραση Π. Καλλιγάς)

Σαπφώ – απόσπασμα (630 – 570 π.Χ.)

[…] η Ελένη, που τους άλλους

τόσο στην ομορφιά περνούσε, χώρισε

τον άριστο τον άντρα,

π' όλο της Τροίας κατάστρεψε το κράτος,

κι ούτε την κόρη, ουδέ τους ακριβούς της

θυμήθηκε γονιούς, μα ερωτευμένην

ξεσήκωσέ τη η Κύπρις.

Πολύ εύκολα η καρδιά λυγάει τ' ανθρώπου.

Κι αμέσως λαχταράει στο νου ό,τι βάλει.

Σαπφώ, απόσπασμα 16 L.-P. (μτφρ. Π. Λεκατσάς)

''Ο ύμνος στην Ελένη'', Άγγελος Σικελιανός

...........................................................................

Ακέρια μες στα στήθη μας μαζώχτηκε η πατρίδα·

κι έργο της, λόγος, όνειρο, βαθιά τους αντηχεί,

σαν από δόρυ ορμητικό, βογκώντας, μιαν ασπίδα

που, πίσωθέ της, άγρυπνη παραφυλάει ψυχή!

..........................................................................

Άγγελος Σικελιανός. 1967. Λυρικός Βίος. Επιμ.: Γ. Π. Σαββίδης. Τόμ. Δ΄. Αθήνα: Ίκαρος.

''Τ΄ αηδόνια'', Ανδρέας Λασκαράτος

Τ’ αηδόνια να σωπάσουνε.

Λίγη ησυχία να γένει,

να ταγουδήσ’ η Ελένη

με τη γλυκεία φωνή.

Τ’ αηδόνια να σωπάσουνε·

να μη φυσάει τ’ αέρι,

ένα αγγελούδι αϊταίρι

τσ’ Ελένης να φανεί.

Να έλθει από την Παράδεισο

σ’ εμάς εν αγγελούδι

να πει αν εκεί τραγούδι

άκουσε πλέα γλυκό.

Να πει αν εις την Παράδεισο

είναι κι’ εκεί μια Ελένη,

να τραγουδά, να ευφραίνει

τον άπειρο ουρανό.

Ανθολογία Ποιήσεως, Α΄ Τόμος, Μ. Περάνθη

Σκηνή από τη γαμήλια πομπή του Πάρη – Αλέξανδρου και της Ελένης στην Τροία.

Οι νιόνυμφοι απομακρύνονται πάνω σε τέθριππο άρμα. Τέσσερα ζευγάρια Τρώων τους ...

Νίκος Καζαντζάκης, Τερτσίνες

Ελένη, ορθή φτερούγα στον αγέρα,

φλογάτη στα μαλλιά της ζωής μαντίλα,

σκισμένη της αγάπης μπαντιγέρα,

άγρα ελπίδα του ανέλπιδου πολέμου ...

Νίκου Καζαντζάκη, Οδύσσεια, γ΄έκδοση, εκδ. Δωρικός, ραψωδία Ω, στίχοι 966-973

«Κι αν ήταν άδειος ίσκιος πλανερός, ας είναι βλογημένος·

γι’ αυτόν τον ίσκιο εμείς παλέψαμε και πλάτυνεν ο νους μας,

γερέψαν τα κορμιά, γυρίσαμε στην ποθητή πατρίδα

κι ήταν γιομάτα περιπλάνησες τα φρένα μας κι αντρεία

και τα καράβια μας ξεχείλιζαν ασήκωτα λεβέτια,

χρουσά σκουτιά κι ανατολίτισσες πολύ γλυκές γυναίκες.

Η γης όλη μου φαίνεται, ασκητή, σα νιολουσμένη Ελένη,

πέπλα φοράει με ξόμπλια θάλασσες και ξενιτιές και κάστρα ...»

''Ελένη'', Αλμπέρ Σαμαίν

Της μάχης πλέει αχνός στη βραδιασμένη μέρα...

Κι έξω απ’ τα τείχη η Αργείτισσα κι απ’ τα παλάτια

μακριά — πάει προς το κόκκινο ποτάμι πέρα

πατώντας ξαπλωτά κορμιά ή κορμιών κομμάτια.

Φέγγουν των Αχαιών φωτιές στο θαμπόν αέρα·

στ’ άρματα δίπλα χλιμιντρούν τ’ αθάνατα άτια...

Μόνη, του μακελειού διαβάτρα η λευκοχέρα,

το χέρι της περνά με φρίκη εμπρός στα μάτια.

Τη δείχνει θεία με τη στερνή φεγγοβολιά της

η μέρα·— απ’ τα κρυφά τα πέπλα, που ανεμίζει,

μια ανίκητη μυρωδιά αγάπης αναβρύζει.

Προς τα γυμνά της πόδια οι βαριοπληγωμένοι

σέρνοντας στους αγκώνες, τα χρυσά μαλλιά της

αγγίζουν — και πεθαίνουν παρηγορημένοι.

μτφρ. Γεώργιος Δροσίνης (1859-1952)

"Σελήνη''. Σχέδιο Σωτήρη Σόρογκα

''Ελένη'', Κωστής Παλαμάς

Είμ’ η Ελένη· από του Ήλιου

την πηγή χυμένη εγώ,

το χρυσόνειρο είμαι του Ήλιου

και στον Ήλιο, εκεί, γυρνώ·

γύρω μου, όχι· σε είδωλό μου

θεόπλαστο ολοζωντανό

θεοί και ήρωες γύρω αψήφησαν

πόλεμο και χαλασμό.

Όχι εμένα! τον υπέρκαλο

νυχτανεβασμένο ίσκιο μου

σε γη και ώρα στοιχειωμένη

πήρε ταίρι ο γόης Κιμμέριος·

είμ’ η ανέγγιχτη κι η αχάλαστη,

κι η άφταστη. Και είμ’ η Ελένη.

Κωστής Παλαμάς. 1904. Η ασάλευτη ζωή. Αθήνα: τυπ. Εστίας.

"Ελένη", Γιάννης Ρίτσος

Τώρα ξεχνώ τα πιο γνωστά μου ονόματα ή τα συγχέω μεταξύ τους -

Πάρις, Μενέλαος, Αχιλλέας, Πρωτέας, Θεοκλύμενος, Τεύκρος,

Κάστωρ και Πολυδεύκης - οι αδελφοί μου, ηθικολόγοι· αυτοί, νομίζω,

έγιναν άστρα - έτσι λένε, - οδηγοί καραβιών· - Θησέας, Πειρίθους,

Ανδρομάχη, Κασσάνδρα, Αγαμέμνων, - ήχοι, μόνον ήχοι

χωρίς παράσταση, χωρίς το είδωλό τους γραμμένο σ’ ένα τζάμι,

σ’ έναν μετάλλινο καθρέπτη ή στα ρηχά, στ’ ακρογιάλι, όπως τότε

μιαν ήσυχη μέρα με λιακάδα, με πολλά κατάρτια, όταν η μάχη

είχε κοπάσει, και το τρίξιμο των βρεγμένων σκοινιών στις τροχαλίες

κρατούσε τον κόσμο ψηλά, σαν τον κόμπο ενός λυγμού σταματημένον

μέσα σ’ ένα κρυστάλλινο λαρύγγι – κ’ έβλεπες τον κόμπο να σπιθίζει,

να τρέμει

χωρίς να γίνεται κραυγή, και ξαφνικά όλο το τοπίο με τα καράβια,

τους ναύτες και τ’ αμάξια, βούλιαζε μέσα στο φως και στην ανωνυμία.

Γ. Mανουσάκης, "Σπασμένα αγάλματα και πικροβότανα"

Περπάτησα έξι μέρες ώσπου να ’ρθω

στην πύλη αυτού του παλατιού.

Ήθελα ν’ αντικρίσω μια φοράν εκείνη

που η ομορφιά της θόλωσε τα φρένα

τόσων παλικαριών και γέμισε με θρήνους

τις χώρες της Ελλάδας και την Τροία.

Βαρέθηκα πια να μετρώ τις μέρες

που σέρνομαι εδώ γύρω. Δούλες πονόψυχες

μου δίνουν πότε – πότε λίγο φαΐ

και δούλοι βλοσυροί με διώχνουν,

με χτυπούν με τα ραβδιά τους.

Μα εγώ όλο και ξαναγυρίζω προσδοκώντας

να ιδώ τον ήλιο που θα μου θαμπώσει τα μάτια.

Σήμερα το πρωί δε βάσταξα

και ρώτησα την πιο γριά υπηρέτρα

γιατί δε βγαίνει η Ελένη απ’ το παλάτι

να λάμψει η πόλη, να χαρούν οι ανθρώποι

το θείο δώρο της μορφής της. Γέλασε

εκείνη ένα στριγγό κακόηχο γέλιο

και μου ’πε: «Ποιαν Ελένη θέλεις

να δεις; Σ’ ένα δωμάτιο με κλειστά

τα παραθύρια, δίχως τους καθρέφτες της,

μακριά απ’ τον κόσμο, ζει μια γυναίκα

όμοια μ’ εμένα. Άσπρα μαλλιά, στόμα

ξεδοντιασμένο, σακκουλιασμένα μάτια

δίχως λάμψη, κι η σάρκα πλαδαρή, νερου-

λιασμένη. Έξω δε βγαίνει

και κανένα πια δε θέλει να δεί. Εγώ μόνο

μπαίνω στο μισοσκότεινο δωμάτιο

και τη φροντίζω.

Ξένε, δε συλλογίστηκες

σαν πόσα χρόνια να ’χουν περάσει

απ’ όταν άρχισε ο πόλεμος της Τροίας.»

"Ποίημα για την Ελένη", Τάκης Σινόπουλος

Ωραία εσύ η ανίδωτη

μέσα στον ουρανό του ποιήματος

καυτερή θρησκεία γυναίκα αγέρινη

ντυμένη χαραυγές ένα άστρο σύμβολο

με τ΄ όνομά σου δένοντας των εποχών τις γέφυρες.

Ωραία εσύ

νυχτερινή του απείρου εξαίσιο του θανάτου λάφυρο

από τη σκόνη του θανάτου αναγεννώμενη.

Σ΄ αναγνωρίζω Ελένη μου μέσα στους μαύρους έρωτες

που κάψανε μ΄ οράματα τα χρόνια μου. Ω, ποτέ

ποτέ μη φύγεις για τους τόπους του χαμού

στις χώρες τις απάνθρωπες μη σπαταλήσεις

τούτη τη σάρκα σου από σμάλτο κι από κρύσταλλο.

Σε περιμένω.

Κοίταξε σούφερα καπνούς κι αρώματα από τα βουνά

πετράδια από τη θάλασσα

ήλιους και φύλλα σούφερα κατηφοριές κι ανέμους

καλάμια από τις ποταμιές βράχια και πέτρες κι όνειρα

και καταχνιές κι αφρούς για σένα προσφορά.

Με χέρια και με γόνατα σπασμένα παραμόνεψα

γυμνός πλανήθηκα πάνω στη γη σε κάθε στρίψιμο

του κόσμου παραμόνεψα. Σε περιμένω.

Είμαι νεκρός τα βράδια κάτω απ΄ το λυχνάρι μου

κι όμως ακόμα ζωντανός αστράφτοντας απ΄ τη δική σου δύναμη.

Κοιμάμαι σε κρεβάτι φορτωμένο με γεννήτορες

που μου γυρεύουν να μιλήσω. Κι ανυμνώ τη χώρα μου

κι εσένα και τη βλάστηση

γίνομαι μνήμες όνειρα και βλάστηση

και χώμα αιώνιο απ΄ τη δική μας γη

προπάντων χώμα χώμα Ελένη.

Και τούτο τ΄ ονομάζω προσμονή. Η γέννηση του ποιήματος …

Τάχα θα' ρθείς;

Μια νύχτα Ελένη τάχα θα σε συναντήσω,

όταν ο χρόνος θα 'ναι ακίνητος από τα θαύματα,

στεφανωμένη υποταγή κι ανάσταση τρεμάμενη;

Μες στην πελώρια πόλη του ύπνου θα συναντηθούμε

σάμπως σε μια αυτοκρατορία νεκρών ποιητών

κατάμεστη από σταλαχτίτες - ποιήματα

και τάχα θα μιλήσουμε θα κοιταχτούμε

λουλουδισμένοι κι άφωνοι με τη χωμάτινη καρδιά

να ζωντανεύει και να γίνεται

ξανά ένα ρόδο πορφυρό ξανά μια πυρκαγιά απαράμιλλη

τάχα θα σμίξουμε άλλη μια φορά

μια νύχτα που η σιωπή θα 'ναι μια απέραντη σιωπή

εγώ γεμάτος διάστημα

εσύ γεμάτη μ' άστρα

πάντα άφθαρτη παρθένα ανέγγιχτη

μεταρσιωμένη;

Επίκληση στον Ήλιο της Ελένης - Τάκης Σινόπουλος

''Μαρία Νεφέλη'', Οδυσσέας Ελύτης

Η Μαρία Νεφέλη λέει :

... Όσο υπάρχουν Αχαιοί θα υπάρχει μία ωραία Ελένη.

Κι ας είναι αλλού το χέρι και αλλού ο λαιμός.

Κάθε καιρός κι ο Τρωικός του Πόλεμος.

Και ο Αντιφωνητής :

Κάθε καιρός κι η Ελένη του.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ «Μαρία Νεφέλη» εκδ. Ίκαρος, 1999.

''Ελένη'', Οδυσσέας Ελύτης

Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι

Μουσκέψανε τα λόγια που είχανε γεννήσει αστροφεγγιές

Όλα τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμόν Εσένα!

Κατά πού θ’ απλώσουμε τα χέρια μας τώρα που δε μας λογαριάζει πια

ο καιρός

Κατά πού θ’ αφήσουμε τα μάτια μας τώρα που οι μακρινές γραμμές

ναυάγησαν στα σύννεφα

Τώρα που κλείσανε τα βλέφαρά σου απάνω στα τοπία μας

Κι είμαστε — σαν να πέρασε μέσα μας η ομίχλη —

Μόνοι ολομόναχοι τριγυρισμένοι απ’ τις νεκρές εικόνες σου.

Με το μέτωπο στο τζάμι αγρυπνούμε την καινούρια οδύνη

Δεν είναι ο θάνατος που θα μας ρίξει κάτω μια που Εσύ υπάρχεις

Μια που υπάρχει αλλού ένας άνεμος για να σε ζήσει ολάκερη

Να σε ντύσει από κοντά όπως σε ντύνει από μακριά η ελπίδα μας

Μια που υπάρχει αλλού

Καταπράσινη πεδιάδα πέρ’ από το γέλιο σου ώς τον ήλιο

Λέγοντάς του εμπιστευτικά πως θα ξανασυναντηθούμε πάλι

Όχι δεν είναι ο θάνατος που θ’ αντιμετωπίσουμε

Παρά μια τόση δα σταγόνα φθινοπωρινής βροχής

Ένα θολό συναίσθημα

Η μυρωδιά του νοτισμένου χώματος μες στις ψυχές μας που όσο παν κι απομακρύνονται

Κι αν δεν είναι το χέρι σου στο χέρι μας

Κι αν δεν είναι το αίμα μας στις φλέβες των ονείρων σου

Το φως στον άσπιλο ουρανό

Κι η μουσική αθέατη μέσα μας ω! μελαγχολική

Διαβάτισσα όσων μας κρατάν στον κόσμο ακόμα

Είναι ο υγρός αέρας η ώρα του φθινοπώρου ο χωρισμός

Το πικρό στήριγμα του αγκώνα στην ανάμνηση

Που βγαίνει όταν η νύχτα πάει να μας χωρίσει από το φως

Πίσω από το τετράγωνο παράθυρο που βλέπει προς τη θλίψη

Που δε βλέπει τίποτε

Γιατί έγινε κιόλας μουσική αθέατη φλόγα στο τζάκι χτύπημα

του μεγάλου ρολογιού στον τοίχο

Γιατί έγινε κιόλας

Ποίημα στίχος μ’ άλλον στίχο αχός παράλληλος με τη βροχή δάκρυα

και λόγια

Λόγια όχι σαν τ’ άλλα μα κι αυτά μ’ ένα μοναδικό τους προορισμόν:

Εσένα!

Οδυσσέας Ελύτης. [1940] 2007. Προσανατολισμοί. 15η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος.

''Ελένη'', Γιώργος Σεφέρης

ΤΕΥΚΡΟΣ: …ἐς γῆν ἐναλίαν Κύπρον, οὗ μ’ ἐθέσπισεν

οἰκεῖν Ἀπόλλων, ὄνομα νησιωτικὸν

Σαλαμῖνα θέμενον τῆς ἐκεῖ χάριν πάτρας.

........................................................

ΕΛΕΝΗ: Οὐκ ἦλθον ἐς γῆν Τρῳάδ’, ἀλλ’ εἴδωλον ἦν.

.........................................................

ΑΓΓΕΛΟΣ: Τί φῄς;

Νεφέλης ἄρ’ ἄλλως εἴχομεν πόνους πέρι;

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».

Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,

συ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους

στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές

αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.

Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη

βήματα και χειρονομίες· δε θα τολμούσα να πω φιλήματα·

και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».

Ποιές είναι οι Πλάτρες; Ποιός το γνωρίζει τούτο το νησί;

Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:

καινούριους τόπους, καινούριες τρέλες των ανθρώπων

ή των θεών·

η μοίρα μου που κυματίζει

ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα

και μιαν άλλη Σαλαμίνα

μ’ έφερε εδώ σ’ αυτό το γυρογιάλι.

Το φεγγάρι

βγήκε απ’ το πέλαγο σαν Αφροδίτη·

σκέπασε τ’ άστρα του Τοξότη, τώρα πάει νά βρει

την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ’ αλλάζει.

Πού είν’ η αλήθεια;

Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης·

το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

Αηδόνι ποιητάρη,

σαν και μια τέτοια νύχτα στ’ ακροθαλάσσι του Πρωτέα

σ’ άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,

κι ανάμεσό τους —ποιός θα το ’λεγε— η Ελένη!

Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου· την άγγιξα, μου μίλησε:

«Δεν είν’ αλήθεια, δεν είν’ αλήθεια» φώναζε.

«Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.

Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία».

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα

ίσκιοι και χαμόγελα παντού

στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα·

ζωντανό δέρμα, και τα μάτια

με τα μεγάλα βλέφαρα,

ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.

Και στην Τροία;

Τίποτε στην Τροία — ένα είδωλο.

Έτσι το θέλαν οι θεοί.

Κι ο Πάρης, μ’ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα νά ηταν πλάσμα ατόφιο·

κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια.

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

Τόσα κορμιά ριγμένα

στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης·

τόσες ψυχές

δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.

Κι ο αδερφός μου;

Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,

τ’ είναι θεός; τί μη θεός; και τί τ’ ανάμεσό τους;

«Τ’ αηδόνια δε σ’ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες».

Δακρυσμένο πουλί,

στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,

άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως αυτό ειναι παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως οι ανθρώποι δε θα ξαναπιάσουν

τον παλιό δόλο των θεών·

αν είναι αλήθεια

πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,

ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο

είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

δεν το ’χει μες στη μοίρα του ν’ ακούσει

μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε

πως τόσος πόνος τόση ζωή

πήγαν στην άβυσσο

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.

Γιώργος Σεφέρης. 1955. Κύπρον, οὗ μ᾿ ἐθέσπισεν. Αθήνα: Ίκαρος.

Για την Ελένη - 1978

Στίχοι : Μιχάλης Μπουρμπούλης

Μουσική : Μάνος Χατζιδάκις

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

ποιος πήρε την Ελένη

μα εκείνη μόνη στο σχολειό

τον Πάρη περιμένει

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

ποιόν αγαπά η Ελένη

είναι στη Σπάρτη, στα νησιά

στην Τροία παντρεμένη

Με ρωτούν για την Ελένη αχ Ελένη

που’ναι εικόνα δακρυσμένη αχ Ελένη

μα εγώ δεν απαντώ

την καρδιά μου τη σφραγίζω

και την πίκρα μου κεντώ

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

πού θα βρεθεί η Ελένη

σαν ζωγραφιά στην εκκλησιά

ή σαν κερί αναμμένη

Είκοσι χρόνια με ρωτάς

πού θάψαν την Ελένη

μπορεί στο Άργος στους αγρούς

μπορεί στην οικουμένη

Με ρωτούν για την Ελένη αχ Ελένη

που’ναι εικόνα δακρυσμένη αχ Ελένη

μα εγώ δεν απαντώ

την καρδιά μου τη σφραγίζω

και την πίκρα μου κεντώ

Η Ελένη είναι ο μύθος για ένα κορίτσι του καιρού μας που έχει χαθεί.

Η Ελένη είναι ένα φάντασμα με τη μορφή ενός κοριτσιού, που κάθε τόσο φανερώνεται και χάνεται μες απ’ τις βροχές, μέσα από τα σύννεφα και μες από τον ήλιο.

Η Ελένη, όπως η Μελισσάνθη, η Μάγδα και η Μαριάνθη των ανέμων, ανήκει στην πολύ προσωπική μου μυθολογία.

Τα τελευταία χρόνια πολλές φορές σαν είμαι μόνος σκέπτομαι την έννοια κορίτσι να μπλέκεται παράξενα στο μύθο μου και στη ζωή μου.

Ίσως γιατί η ηλικία μ’ εμποδίζει να δοκιμάσω την απειρία μου σε απομακρυσμένες η καινούργιες εμπειρίες.

Κι έτσι θα μείνω μ’ ότι θυμάμαι απο τον έρωτα συγκεχυμένα και μισά.

Με μιαν Ελένη που κάπου στη Γη ή μες στην απέραντη οικουμένη έχει ταφεί.

Μάνος Χατζιδάκις

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΛΕΝΗ - ΕΥΡΙΠΙΔΕΙΑ ΕΛΕΝΗ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΛΕΝΗ - ΕΥΡΙΠΙΔΕΙΑ ΕΛΕΝΗ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΛΕΝΗ

Η µυθολογία γενικά προβάλλει την Ελένη σαν ένα πρότυπο οµορφιάς που στάθηκε αίτιο ενός δεκαετούς πολέµου και οδήγησε στον αφανισµό εκατοντάδων ανδρών και µεγάλων ηρώων. Στον Όµηρο η Ελένη δεν αποτελεί στόχο κατάκρισης ή αποδοκιµασίας µολονότι φαίνεται καθαρά και στα δύο οµηρικά έπη ότι ο πόλεµος έγινε εξαιτίας της· ο ποιητής δεν διατυπώνει καµία υποκειµενική κρίση. Αυτό θα αποτελούσε ένα ζήτηµα, η έκφραση δηλαδή υποκειµενικής κρίσης από µέρους του ποιητή, για την αντικειµενική περιγραφή των επών. Ωστόσο, στο τέλος της Ιλιάδας διακρίνεται ότι όλοι µέσα στο παλάτι την κατέκριναν εκτός από τον Έκτορα και τον ίδιο το βασιλιά, τον Πρίαµο· κανένας δεν φαίνεται να την αγαπούσε και κανείς δεν της φερόταν µε ευπρέπεια. Στα δύο έπη πάντως πιο έντονη είναι η αυτοκριτική της Ελένης. Στη µεταγενέστερη του έπους λυρική ποίηση κατά την οποία ο ποιητής προβαίνει στη µέση για να εκφράσει ελεύθερα τις απόψεις και τα αισθήµατά του, η Ελένη θα σταµατήσει να είναι η ηρωίδα των οµηρικών επών. Θα δηµιουργηθεί η εικόνα µιας επιπόλαιης γυναίκας, που δε δίστασε να προδώσει τον άνδρα και τον πατέρα της και να οδηγήσει στον πόλεµο δύο λαούς και την καταστροφή µιας πολιτείας. Και ο τραγικός Αισχύλος παρουσιάζει την Ελένη στα πρότυπα των λυρικών ποιητών.

Η ΕΥΡΙΠΙΔΕΙΑ ΕΛΕΝΗ

Ο Ευριπίδης αντίθετα παρουσιάζει µία τελείως διαφορετική εικόνα της Ελένης. Εµφανίζεται σε πολλά έργα του και ιδιαίτερα στις Τρωάδες και τον Ορέστη. Την δείχνει σαν µία γυναίκα φιλάρεσκη και ερωτοπαθή µε πολλά ελαττώµατα και άπιστη. Ωστόσο, τα λόγια αυτά δεν είναι οι κρίσεις του ποιητή, αλλά των ηρώων και απηχούν µόνο τις απόψεις της εποχής του. Ο ίδιος φαίνεται να θεωρεί την οµηρική ηρωίδα ως µία γυναίκα που απλά ερωτεύτηκε τον ωραίο και κατά πολύ νεότερο του Μενελάου Πάρη. Την αποδέχεται ως ένοχη µοιχείας, αλλά εξαιτίας του έρωτα. Εξάλλου, ο τραγικός ποιητής δεν µπορούσε να δεχτεί ότι στην φαλλοκρατική εκείνη εποχή µπορούσε να γίνει ένας πόλεµος µόνο και µόνο για µία γυναίκα, όσο και αν τίθονταν ζήτηµα τιµής για το Μενέλαο· οπωσδήποτε, δεν θα γινόταν ένας γενικευµένος δεκαετής πόλεµος. Στόχος του ποιητή µε την τραγωδία ήταν να αποκαταστήσει το όνοµα και τη φήµη της Ελένης. Ήταν παράλογο να ευθύνεται µόνο εκείνη για ένα τέτοιο πόλεµο· αντιπαραβάλει την παράλογη άποψη των συγχρόνων του µε την εξίσου παράλογη ιδέα ενός ειδώλου, που µιλάει και ενεργεί σαν πραγµατικός άνθρωπος, κατασκευασµένου, όµως, από ένα θεό, την Ήρα. Εξάλλου, στη Σπάρτη υπήρχε ένα σηµαντικό ιερό αφιερωµένο στην Ελένη , κάτι έκανε τον ποιητή ακόµα πιο σίγουρο για την άποψή του για τη σπαρτιάτισσα ηρωίδα.

ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

Η Ελένη διδάχθηκε µέσα στις φλόγες του Πελοποννησιακού Πολέµου. Η τραγωδία αυτή αποτελεί µία έµµεση αντιπολεµική κραυγή από πλευράς του ποιητή. Ο Ευριπίδης καταδικάζει τον πόλεµο ως πρόξενο όλων των κακών. Ας µη ξεχνάµε πως εκείνη της εποχή ο Αριστοφάνης γράφει τις σηµαντικότερες αντιπολεµικές κωµωδίες του και κυρίως τη Λυσιστράτη. Την ίδια εποχή το σοφιστικό κίνηµα θέτει σε νέες βάσεις τη φιλοσοφική σκέψη των Ελλήνων και αµφισβητεί ανοιχτά πολλές παραδοσιακές αξίες και πατροπαράδοτα ήθη. Η δηµοκρατία στην Αθήνα παρακµάζει και κυρίως µετά το θάνατο του Περικλή συνέχεια οδηγεί τους πολιτικούς στη συκοφαντία· οι αρετές του Περικλή και η έλλειψη πολιτικής οξύνοιας και διορατικότητας των διαδόχων του οδηγούν σε µία άνευ προηγουµένου παρακµή. Ο ίδιος ο τραγικός δηµιουργός είναι φορέας τέτοιων απόψεων και κυρίως των σοφιστικών και σωκρατικών διδαχών και απόψεων.

Τέλος, το έργο διαδραµατίζεται στην Αίγυπτο, την οποία οι Αθηναίοι γνώριζαν από το έργο του Ηροδότου, αλλά και από περιγραφές πολλών ναυτικών λόγω των ιδιαίτερα ανεπτυγµένων εµπορικών δραστηριοτήτων της εποχής και της εκστρατείας του 459 για να χτυπήσουν εκεί τους Πέρσες.

Η ΕΛΕΝΗ ΣΤΟΝ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Τι θα 'ταν η Ελένη ετούτη, αν δεν περνούσε αποπάνω της η πνοή του Ομήρου; Μια ωραία γυναίκα, όπως αναρίθμητες άλλες, που πέρασαν από τη γης και χάθηκαν. Θα την έκλεψαν, όπως κλέφτουν ακόμα συχνά τις όμορφες κοπέλες στα βουνίσια χωριά μας. Κι αν ακόμα η αρπαγή αυτή άναψε πόλεμο, όλα, και πόλεμος και γυναίκα και σφαγή, θα χάνουνταν, αν δεν άπλωνε το χέρι του να τα σώσει ο Ποιητής. Στον ποιητή χρωστάει τη σωτηρία της η Ελένη· στον Όμηρο χρωστάει κι η μικρή τούτη ρεματιά του Ευρώτα την αθανασία της. Το χαμόγελο της Ελένης είναι περεχυμένο σε όλο το σπαρτιάτικον αγέρα. Κι ακόμα ετούτο: Η Ελένη μπήκε μέσα στο αίμα μας, τη μετάλαβαν όλοι οι άντρες· όλες οι γυναίκες αντιφέγγουν ακόμα από τη λάμψη της. Έγινε ερωτική κραυγή η Ελένη, διαπερνάει τους αιώνες και ξυπνάει στον κάθε άντρα τη λαχτάρα του φιλιού και της διαιώνισης και μεταμορφώνει σε Ελένη και την πιο ασήμαντη γυναικούλα που αγκαλιάζουμε.

Η επιθυμία παίρνει, ας είναι καλά η βασίλισσα ετούτη της Σπάρτης, υψηλούς τίτλους ευγένειας, κι η μυστική νοσταλγία κάποιου χαμένου εναγκαλισμού γλυκαίνει μέσα μας το κτήνος. Κλαίμε, φωνάζουμε, κι η Ελένη ρίχνει βοτάνι μαγικό στο ποτήρι που πίνουμε, κι αποξεχνούμε τον πόνο· κρατάει στο χέρι ένα λουλούδι, κι η μυρωδιά του αλαργαίνει τα φίδια· αγγίζει τ' άσκημα παιδιά κι ομορφαίνουν· καβαλάει τον τράγο της θυμέλης, σαλεύει το πόδι της με το λυτό σαντάλι, κι ολάκερος ο κόσμος γίνεται άμπελος. Ο γερο-ποιητής ο Στησίχορος μια μέρα ξεστόμισε άσκημο λόγο γι' αυτή σε μιαν ωδή του· κι ευτύς έχασε το φως του· τρέμοντας τότε, μετανιωμένος, πήρε τη λύρα του, στάθηκε ομπρός στους Έλληνες σ' ένα μεγάλο πανηγύρι και τραγούδησε την ξακουστή παλινωδία :

Δεν είναι αλήθεια ο λόγος μου για σένα, Ελένη·

και δεν εμπήκες συ μες στα γοργά καράβια

μήτε έφτασες στο κάστρο εσύ ποτέ της Τροίας.

Κι έκλαψε σηκώνοντας ψηλά τα χέρια· κι ολομεμιάς, βουτημένο στα δάκρυα, το φως κατέβηκε στις κόχες των ματιών του.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ,ΚΕΦ. ΙΖ. Προσκύνημα στην Ελλάδα

ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΣΤΟ ΚΟΜΙΚ

ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

από την τραγωδία στο κόμικ

"Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη" είναι ο τελικός στίχος από το ποίημα «Ελένη» του Σεφέρη, που εκφράζει την εκδοχή της ομώνυ-μης τραγωδίας του Ευριπίδη, ότι δηλαδή η «ορίτζιναλ» Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία και τζάμπα έγινε ο Τρωικός πόλεμος.''

Επειδή όλα μπορούν να γίνουν αντικείμενο καλλιτεχνικής έμπνευσης και η τέχνη - εκ προοιμίου ανατρεπτική - οφείλει να υπονομεύει τα πάντα, την εξουσία, τη θρησκεία, τις σχέσεις των φύλων, τον πόλεμο, την ομορφιά, η τραγωδία "Ελένη" του Ευριπίδη μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για σάτιρα. Άλλωστε ο Ευριπίδης και η γενιά του το ίδιο δεν έκαναν; Έθεταν ερωτήματα, αμφισβητούσαν, αμφέβαλαν, επέκριναν, χειραφετούνταν ...

Το καλλιτεχνικό ντουέτο, Βασίλης Αναστασιάδης, συγγραφέας - εκπαιδευτικός και Γιάννης Αντωνόπουλος, σκιτσογράφος - εικονογράφος, πήρε τη γνωστή μας τραγωδία του Ευριπίδη και την έκανε χιουμοριστικό κόμικ.

Ένα κόμικ που θα σας κάνει να γελάσετε δίχως χοντροκομμένα αστεία, αλλά με χιούμορ επιπέδου, στο οποίο συμβάλλουν τόσο το σενάριο με τις ανατροπές και τα λεκτικά ευρήματά του, όσο και το σκίτσο - χρώμα, που υπηρετούν την εξέλιξη του μύθου, προσδίδοντας την απαραίτητη εικόνα / θέαση (Δ. Φύσσας, συγγραφέας)

ΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ (ΣΚΙΤΣΑ)

Ελένη Τεύκρος Μενέλαος Θεονόη Θεοκλύμενος

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΚΗΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΕ ΜΟΡΦΗ ΚΟΜΙΚ

Δείτε πώς παρουσιάζουν οι δημιουργοί του κόμικ κάποια από τα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας :

Ο θρήνος της Ελένης στην Πάροδο και η προσπάθεια του Χορού να της συμπαρασταθεί, να την αποτρέψει από τη σκέψη της αυτοκτονίας και να της δείξει το δρόμο της εξόδου από το αδιέξοδο που βρίσκεται.

Στο Α΄ Επεισόδιο : Ο Μενέλαος, από ξακουστός στρατηλάτης φτάνει στην Αίγυπτο ναυαγός, κουρελής και ζητιάνος και μαθαίνει από τη Γερόντισσα ότι η Ελένη βρίσκεται στο παλάτι, πληροφορία που του προκαλεί σύγχυση και ταραχή.

Στο Β΄ Επεισόδιο : Ο υπηρέτης - Αγγελιαφόρος πληροφορεί το Μενέλαο ότι η γυναίκα του - είδωλο "χάθηκε πετώντας μες στον αιθέρα" αφού πρώτα αποκάλυψε τα πάντα. Η αναγνώριση ολοκληρώνεται!

Συνέντευξη του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Βασίλη Αναστασιάδη στην ΕΡΑ 2 (24/5/2010) με αφορμή την κυκλοφορία του κόμικ "ΕΛΕΝΗ του Ευριπίδη" από τις εκδόσεις νεανική σκηνή.