Η ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

Η ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ

Η Ελένη είναι τραγωδία του Ευριπίδη που διδάχτηκε (παίχτηκε) το 412 π.Χ. στα Διονύσια και επέφερε πολλές καινοτομίες. Ο Ευριπίδης χειρίστηκε με μεγάλη ελευθερία τους μύθους από τους οποίους πήρε τις υποθέσεις των έργων του, όπως στην Ελένη,

ΜΥΘΟΣ 

Έτσι η Ελένη στην τραγωδία του Ευριπίδη βρίσκεται από χρόνια στην Αίγυπτο, στο παλάτι του Πρωτέα, μετά το θάνατο του οποίου ο διάδοχος και γιος του Θεοκλύμενος, επιμένει παρά την άρνησή της να την παντρευτεί. Στον Πρόλογο, η Ελένη, που καθόταν ικέτιδα στο μνήμα του Πρωτέα, σηκώνεται και παρου-σιάζεται στους θεατές , για να εξηγήσει το λόγο της παρουσίας της στην Αίγυπτο και της καταφυγής της στον τάφο του Πρωτέα. Η ίδια εξιστορεί την καταγωγή της λέγοντας ότι είναι κόρη του Τυνδάρεω και της Λήδας, χωρίς όμως να αποκλείει και την περίπτωση να είναι κόρη του Δία, ο οποίος φημολογείται ότι πλησίασε ερωτικά τη μητέρα της υπό τη μορφή κύκνου. Οι συμφορές της λοιπόν αρχίζουν από τη νίκη της Αφροδίτης κατά την κρίσιν περί κάλλους», όταν η θεά αυτή για να εξασφαλίσει την εκλογή της από τον Πάρη, υποσχέθηκε ως ανταμοιβή του τον γάμο του με την Ελένη. Η Ήρα όμως οργισμένη για την ήττα της, δημιουργεί από σύννεφο ένα ομοίωμα (είδωλον) το οποίο θα πάρει μαζί του ο Πάρις, νομίζοντας ότι απάγει την Ελένη. Την Ελένη την έστειλε ο Δίας μέσω του Ερμή στην Αίγυπτο, για να ζήσει στο παλάτι του Πρωτέα, περιμένοντας τον άνδρα της Μενέλαο να επιστρέψει από τον πόλεμο. 

ΥΠΟΘΕΣΗ 

Η τραγωδία αρχίζει με την Ελένη ικέτιδα στο μνήμα του Πρωτέα να εξιστορεί τα δεινά της και να προσπαθεί να αποφύγει τον Θεοκλύμενο που την πιέζει να τον παντρευτεί. 

Εκεί την συναντά ο Τεύκρος, αδελφός του Αίαντα του Τελαμώνιου, ο οποίος στο ταξίδι για την Κύπρο περνά από την Αίγυπτο για να πάρει χρησμό από την κόρη του Πρωτέα, Θεονόη που είχε προφητικές ικανότητες. Ο Τεύκρος λοιπόν δίνει πληροφορίες στην Ελένη σχετικά με την οικογένειά της και το Μενέλαο. Της λέει μάλιστα ότι πληθαίνουν οι φήμες ότι ο άνδρας της έχει πεθάνει εξανεμίζοντας και την τελευταία ελπίδα της για να επιστρέψει ζωντανή με τον Μενέλαο στη Σπάρτη. Έτσι η ηρωίδα με τις Σπαρτιάτισσες γυναίκες που αποτελούν το Χορό θρηνεί για την τύχη της. 

Σ' αυτό το σημείο εμφανίζεται ρακένδυτος και ναυαγός ο Μενέλαος, ο οποίος διεκτραγωδεί τη συμφορά του μετά την άλωση της Τροίας. Αφού απαριθμεί τα δεινά του, που είναι ταυτόχρονα δεινά αιώνια που προκαλεί ο πόλεμος, αποκαλύπτει ότι τη γυναίκα του την έκρυψε στο βάθος μια σπηλιάς μαζί με άλλους ναυαγούς. Μη γνωρίζοντας πού βρίσκεται, πλησιάζει το παλάτι ζητώντας τρόφιμα και βοήθεια. Η γριά θυρωρός που τον υποδέχεται τον προτρέπει να φύγει το γρηγορότερο, καθώς ο Θεοκλύμενος έχει βγάλει εντολή ότι θα σκοτώνεται όποιος Έλληνας φτάσει τη χώρα του και του εξηγεί ότι μισεί τους Έλληνες εξαιτίας της Ελένης. Φυσικά ταράζεται στο άκουσμα του ονόματος της Ελένης και προβληματίζεται για τη σχέση αυτής της γυναίκας που είναι στην Αίγυπτο και της «δικής» του που είναι κρυμμένη στη σπηλιά. 

Οι γυναίκες του Χορού αναγγέλλουν χαρμόσυνα ότι ο Μενέλαος ζει και ότι μάλιστα βρίσκεται ναυαγός στις όχθες του Νείλου. 

Στη συνέχεια έχουμε την πρώτη συνάντηση του ζευγαριού, όπου η Ελένη τρομάζει στην παρουσία του «άγνωστου» άνδρα και σπεύδει να κρυφτεί στο μνήμα του Πρωτέα. Ο Μενέλαος διαπιστώνει την ομοιότητα αυτής της γυναίκας με της Ελένης στη σπηλιά και σαστίζει. Η στιχομυθία που ακολουθεί θα οδηγήσει στην αναγνώριση του Μενέλαου από την Ελένη, η οποία προσπαθεί να τον πείσει ότι αυτή είναι η πραγματική του γυναίκα και ότι αυτός μαζί του έχει απλώς το είδωλο που δημιούργησε η Ήρα. 

Η δυσπιστία του Μενέλαου διαλύεται όταν ένας πιστός του σύντροφος και φύλακας της Ελένης στη σπηλιά (ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ), έρχεται να αναγγείλει την εξαφάνιση της γυναίκας που είχαν εντολή να φυλάνε. Χάθηκε στον ουρανό οικτίροντας Έλληνες και Τρώες που πολεμούσαν τόσα χρόνια για κάτι το άυλο, «για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη». Έτσι έχουμε την αναγνώριση της Ελένης από τον Μενέλαο. Οι δύο σύζυγοι εκφράζουν τη χαρά και την ανακούφιση τους για τη συνάντησή τους. Η Ελένη εξηγεί στη συνέχεια ότι ο μόνος τρόπος για να φύγουν ζωντανοί από την Αίγυπτο είναι να παρακαλέσουν τη Θεονόη να κρατήσει μυστικό τον ερχομό του Μενέλαου, γιατί διαφορετικά κινδυνεύει από τον Θεοκλύμενο. 

Αφού πέσει η Ελένη στα πόδια της ως ικέτις και εξασφαλίσουν τη σιωπή της Θεονόης καταστρώνουν το σχέδιο της διαφυγής τους. Η Ελένη ζητεί από τον Θεοκλύμενο να της παράσχει ένα καράβι για να ανοιχτεί στο πέλαγος, ώστε να αποδώσει, ως όφειλε βάσει των εθίμων, τις νεκρικές τιμές στον νεκρό της άνδρα. Έτσι καταφέρνουν να δραπετεύσουν οι δύο σύζυγοι. Όταν βέβαια το μαθαίνει ο Θεοκλύμενος είναι έτοιμος να σκοτώσει τη Θεονόη. Εμφανίζονται όμως οι Διόσκουροι, οι αδελφοί της Ελένης, και ως «από μηχανής θεός» τον μεταπείθουν και το δράμα κλείνει ειρηνικά. 

Ελένη Ευριπίδη 1977 Θέατρο Επιδαύρου

Ακολουθεί ένα βίντεο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης. Πρόκειται για μία εναλλακτική σκηνο-θετική ματιά του έργου. 

Τρεις φίλοι φτάνουν στη Σπάρτη για να δουν το Μενέλαο. Συναντούν ένα κορίτσι, την Ελένη. Με τη συντροφιά της και την περιήγηση στο χώρο, ανακαλύπτουν τα πρόσωπα της Ελένης της Σπάρτης, όπως αυτά διαγράφονται στον Όμηρο, στο Στησίχορο, στον Ηρόδοτο, στον Αισχύλο, στον Ευριπίδη, στους νεοέλληνες ποιητές. Το απροσδόκητο τέλος της περιήγησης αφήνει ανοιχτό το μύθο της Ελένης για καινούργιες προσεγγίσεις.